Zakładam, że kupiłeś komputer z dołączoną płytką instalacyjną Linuksa, nie jesteś informatykiem, a z Linuksem masz pierwszy raz do czynienia. Po przeczytaniu tego tekstu będziesz wiedział jak go zainstalować, skonfigurować i zaktualizować. Poznasz również przydatne programy oraz nauczysz się niezbędnych podstaw. W rubrykach “Ciekawostka” zaawansowani użytkownicy również znajdą coś dla siebie. Zapraszam do lektury!
Wybór dystrybucji
Czym jest Linux? Tak naprawdę ten system prawidłowo nazywa się GNU/Linux, ale dla wygody będziemy używali nazwy Linux. Jako że jesteś początkującym użytkownikiem, wystarczy, abyś zapamiętał, że Linux to system operacyjny, podobnie jak Windows, ale ten z pingwinkiem jest darmowy.
Jest wiele rodzajów Linuksa. Większość tak naprawdę zbudowana jest z tych samych klocków, a dla ciebie – początkującego użytkownika – jedyną rzucającą się w oczy różnicą będzie wygląd. Takie rodzaje Linuksa mają swoją nazwę – są to dystrybucje. Największe i najpopularniejsze darmowe dystrybucje Linuksa to: Ubuntu, openSUSE, Debian, Fedora i Mandriva. Dystrybucje te mają bogatą historię, setki tysięcy użytkowników, rzesze osób gotowych ci pomóc, a także zastępy krwiożerczych fanatyków gotowych rozszarpać każdego, kto uważa, że Windows jest lepszy niż Linux. Ci ostatni to element charakterystycznego folkloru, a nawet subkultury linuksiarzy i należy podchodzić do ich zachowania z przymrużeniem oka, a nawet traktować jako ciekawostkę.
Jak już wiesz jest wiele dystrybucji Linuksa, ale my musimy zdecydować się na jedną z nich. No cóż, każda ma swoje wady i zalety, niektóre z nich mierzą w specyficzną niszę, ale większość jest tworzona dla każdego. Na przestrzeni kilku ostatnich lat w świecie Linuksa doszło do małego przetasowania w rankingu popularności dystrybucji i od tamtego czasu, na pozycji lidera umacnia się Ubuntu. Ubuntu powszechnie uznawane jest za najprzyjaźniejszą dla użytkowników domowych dystrybucję Linuksa. Odziedziczyło wiele przemyślanych mechanizmów po swoim starszym bracie Debianie, a wysiłek włożony przez twórców w doszlifowanie całości wywołał w świecie Linuksa małą rewolucję i spowodował wyraźny wzrost popularności tego do niedawna niszowego systemu. Jedną z największych zalet Ubuntu jest jego popularność i wysoka jakość wsparcia świadczonego przez polskich i zagranicznych użytkowników. Innymi słowy – jeśli masz problem z Ubuntu, to na 99% już ktoś inny również go miał i pewnie znalazł rozwiązanie, więc całość twojego problemu sprowadza się do umiejętnego wpisania zapytania do Google lub przeszukania forów. Zaryzykuję nawet stwierdzenie, że łatwej znaleźć w Internecie rozwiązanie problemu z Ubuntu niż z Windows.
No dobrze, postanowione – instalujemy Ubuntu. Jeśli nie będzie ci się podobało, to wypróbuj inną dystrybucję – przecież to ciągle ten sam Linux tylko w innym opakowaniu. Jeśli sprzedawca dołączył do komputera płytę instalacyjną Ubuntu to możesz już przejść do instalacji systemu. Jeśli nie posiadasz płyty instalacyjnej Ubuntu to możesz bez żadnych opłat zamówić jej najnowszą wersję albo ściągnąć z Internetu obraz dysku (*.iso).
Instalacja
Ciekawostka
Jeśli nie czujesz się na siłach to wcale nie musisz instalować systemu na dysku twardym i ryzykować bezpieczeństwo Twoich cennych danych. Dla ostrożnych użytkowników idealnym wyborem jest Wubi – aplikacja pozwalająca zainstalować Ubuntu z poziomu Windows. Sposób ten nie narusza naszej struktury partycji, a samo Wubi wraz z Ubuntu można odinstalować jak każdą aplikację Windows. Nie musisz ściągać tego sprytnego programu z Internetu – Wubi znajduje się na płycie instalacyjnej Ubuntu.
Jeśli już zdecydowałeś się na instalację systemu na dysku twardym, to po włączeniu komputera włóż płytkę instalacyjną Ubuntu do napędu CD/DVD i jeśli masz w BIOS-ie ustawioną kolejność bootowania, która uwzględnia pierwszeństwo napędu CD/DVD, to po chwili zobaczysz ekran wyboru języka. W przypadku gdy instalator nie wystartuje z płytki, powinieneś zmienić w BIOS-ie kolejność bootowania napędów. Jak to zrobić? Ze względu na różnorodność BIOS-ów na płytach głównych nie ma jednej uniwersalnej metody na zmuszenie komputera do wystartowania z CD.
W większości płyt głównych zmiana kolejności bootowania wygląda następująco:
• wchodzimy do BIOS-u (klikamy klawisz DEL, F2, lub F10 po włączeniu komputera)
• szukamy w odpowiedniej zakładce ustawienia First Boot Device i wybieramy napęd CD/DVD-ROM (w niektórych BIOS-ach szukać będziemy ustawienia Boot Priority i zmieniamy w nim kolejność bootowania tak, aby CD/DVD-ROM był pierwszy)
• na koniec zapisujemy ustawienia i wychodzimy z BIOS-u (najczęściej poprzez wybranie Save Changes and Exit i potwierdzenie klawiszem Y).
Gdy już uda ci się wystartować płytkę instalacyjną, po chwili zobaczysz ekran powitalny instalatora, w którym wybierz język polski. Po kliknięciu klawisza Enter zobaczysz następujący ekran (zdjęcie po prawej).
Pierwsza i druga opcja różnią się tym, że wybierając tę drugą, od razu po załadowaniu systemu z płytki włączy się instalator. Jeśli chcesz wypróbować system przed instalacją lub chociaż go obejrzeć, to wybierz pierwszą opcję. Po kliknięciu Enter i kilku minutach słuchania odgłosu chrobotania z CD/DVD-ROM, zobaczysz pulpit Ubuntu.
Ciekawostka
System uruchomiony z CD jest bardzo przydatny w przypadku awarii komputera lub gdy popsujemy coś z zainstalowanym systemem. Używając systemu z płytki i doświadczenia w pracy z Linuksem można dość łatwo uratować i naprawić zainstalowany na dysku system, który odmówił współpracy w wyniku naszej wesołej twórczości na koncie administratora.
Gdy już zdecydujesz się na instalację systemu, dwukrotnie kliknij na ikonę Zainstaluj na pulpicie.
Twoim oczom ukaże się instalator Ubuntu, który poprowadzi cię przez proces instalacji nowego systemu. Na początek z listy wyboru wybierz język polski i kliknij na przycisk Do przodu.
W następnym ekranie pomóż instalatorowi określić strefę czasową poprzez wskazanie kursorem miejsca w którym się aktualnie znajdujesz lub wybranie go z listy. Dla mieszkańców naszego kraju będzie to Warsaw, czyli Warszawa.
Kliknij Do przodu i instalator przejdzie do ekranu wyboru układu klawiatury. W lewej części okna domyślnie powinna być wybrana opcja Poland i po prawej również Poland. Jest to domyślny polski układ klawiatury tzw. programisty.
Po kliknięciu na Do przodu przejdziesz do ekranu w którym musisz wskazać, gdzie ma się znaleźć Twój nowy system. Jest to najtrudniejszy etap instalacji i jeśli masz jakieś dane da dysku twardym, to warto się zastanowić dwa razy zanim cokolwiek klikniesz. Wybór niewłaściwej opcji może skutkować wyczyszczeniem całego dysku twardego i tym samym utratą danych!
Jeśli masz czysty dysk twardy, to śmiało pozostaw zaznaczoną opcję Przewodnik – cały dysk i kliknij Do przodu. Spowoduje to automagiczne wyczyszczenie dysku i utworzenie nowo instalowanemu systemowi potrzebnych partycji.
Ciekawostka
Jeśli nie brakuje ci odwagi lub masz na dysku jakieś dane to możesz spróbować utworzyć partycje dla systemu samodzielnie lub skorzystać z opcji automatycznego uwolnienia wolnej przestrzeni dyskowej i utworzenia z tak wygospodarowanego miejsca osobnej partycji. Operacja ta jest jednak czasochłonna i ryzykowna, a jeśli np. zabraknie prądu podczas uwalniania miejsca wolnego miejsca to po restarcie komputera okaże się, że tak skutecznie uwolniłeś przestrzeń dyskową, że twoje cenne dane wyparowały.
Zaawansowani użytkownicy zapewne wybiorą opcję ręcznej zmiany układu partycji, czyli wskazaniu, na której partycji ma się znaleźć katalog główny systemu (/) i utworzeniu partycji SWAP. Zdecydowana większość nowych komputerów i laptopów ma montowane min. 2 GB pamięci operacyjnej, więc optymalnym rozmiarem wielkości partycji SWAP będzie 512 MB (w przypadku 2 GB i więcej można też z powodzeniem używać systemu bez partycji SWAP). Optymalnym wyborem wielkości partycji dla katalogu głównego systemu będzie 7 GB. Resztę można przeznaczyć na partycje, na których przechowywane będą katalogi użytkowników, muzyka, filmy, dokumenty, itd.
Partycje utworzone przy pomocy wbudowanego narzędzia (zdjęcie obok) mogą być automatycznie montowane podczas startu systemu. Zaawansowani użytkownicy mogą tutaj wskazać miejsca montowania istniejących partycji Windows, tak, aby np. windowsowy dysk D: był dostępny z poziomu Linuksa w katalogu /media/win_d. Jeśli nie wiesz co to jest montowanie to się nie martw – dowiesz się kiedy zajdzie taka potrzeba.
Tak więc wybrałeś opcję przydzielenia systemowi całego dostępnego miejsca dyskowego. Kliknij Do przodu i uzupełnij twoje dane i komputera.
Koniecznie zapamiętaj wprowadzone hasło i nazwę użytkownika, gdyż ich zapomnienie będzie skutkowało brakiem możliwości zalogowania się do systemu. Jeśli już uzupełniłeś swoje dane, kliknij na Do przodu.
Przeczytaj teraz podsumowanie czynności jakie zamierza wykonać instalator i jeśli nie masz żadnych zastrzeżeń to kliknij na Zainstaluj.
Spowoduje to rozpoczęcie procesu tworzenia partycji, kopiowania pakietów i instalacji systemu. Postęp instalacji możesz obserwować w nowo otwartym okienku.
Jeśli masz w komputerze aktywne połączenie z Internetem konfigurowalne przez DHCP, czyli najczęściej sieć lokalną lub połączenie z ruterem Wi-Fi, to instalator już podczas instalacji sprawdzi dostępne poprawki dla Ubuntu i ściągnie odpowiednie pakiety językowe, tak abyś mógł cieszyć się w pełni spolszczonym systemem zaraz po instalacji. Jeśli instalator nie wykrył aktywnego połączenia z Internetem, to będziesz mógł ręcznie skonfigurować połączenie i ściągnąć odpowiednie pakiety językowe, ale o tym później.
Po kilkunastu minutach instalator kończy działanie. Wybierz Uruchom ponownie teraz i po ukazaniu się poniższego okna wyjmij płytkę ze stacji CD/DVD-ROM i kliknij klawisz Enter. Komputer się restartuje, a ty drogi czytelniku możesz sobie pogratulować i cieszyć się, że instalacja Linuksa nie jest już dla ciebie problemem.
Ciekawostka
W przypadku, gdy zainstalowałeś Ubuntu obok systemu Windows, jeśli chciałbyś dostać się do Windowsa, to kliknij klawisz ESC przed załadowaniem się Linuksa. Spowoduje to wejście do boot-managera GRUB, który odpowiada za uruchamianie systemów operacyjnych zainstalowanych na komputerze. Będąc w GRUB-ie po prostu wybierz opcję Microsoft Windows, a po chwili zobaczysz startującego Windowsa.
Od teraz, po włączeniu komputera powinien ładować się system Ubuntu, który witać nas będzie ekranem logowania, w którym podajemy kolejno nasz login i hasło, które wybraliśmy podczas instalacji.
Po zalogowaniu się do systemu zobaczymy pulpit świeżo zainstalowanego Ubuntu Linux.
Podsumowując, system jest już zainstalowany, działa i zalogowaliśmy się do niego. Jednak teraz, zanim rozpoczniemy długo wyczekiwane poznawanie Ubuntu, podobnie jak w Windowsie, powinniśmy zainstalować brakujące sterowniki i zadbać o bezpieczeństwo naszego Linuksa.
Instalacja sterowników i aktualizacja systemu
Ubuntu Linux ma to do siebie, że sam instaluje większość sterowników, a jeśli z różnych powodów nie mógł któregoś zainstalować, to proponuje jego ściągnięcie z Internetu. Istnieje też druga strona medalu – ręczna instalacja sterowników jest dość problematyczna i początkujący użytkownik będzie miał z tym duży problem. Jeśli czujesz się laikiem, a Linux nie wykrył twojej kamerki internetowej albo skanera, to lepiej poszukaj pomocy kogoś bardziej zaawansowanego. Sprawdzonym pomysłem jest przeszukanie for dyskusyjnych i poproszenie innych użytkowników Linuksa. Panuje też opinia, że do Linuksa nie ma sterowników – rzeczywiście kiedyś tak było, ale sytuacja się zmienia na korzyść naszego systemu. Jeśli sprzęt, który zakupiłeś został niedawno wprowadzony na rynek to możliwe, że będziesz miał problemy z niektórymi sterownikami. W takiej sytuacji wypróbuj wersję testową następnego wydania Ubuntu, które może zawierać już uaktualniony zestaw sterowników obsługujących twój sprzęt.
Jako przykład weźmy mojego laptopa ASUS F3SV-A1, wyprodukowanego niewiele ponad rok temu. Już poprzednie wydanie Ubuntu z października ubiegłego roku w całości obsługiwało ten sprzęt wraz z podłączoną drukarką HP 940C, a jedyną częścią bezużyteczną pod Linuksem był czytnik linii papilarnych, do którego nikt nie napisał sterowników.
Możesz śmiało założyć, że jednym kontaktem z instalacją sprzętu pod Ubuntu będzie pozwolenie systemowi na automatyczne ściągnięcie z Internetu najnowszej wersji sterowników do karty graficznej i ewentualnie do bezprzewodowej karty sieciowej.
Na tej stronie sprawdzisz, czy twój sprzęt jest obsługiwany przez Ubuntu.
Bardzo ważne jest, abyś zaraz po instalacji systemu przeprowadził jego aktualizację. Pozwoli to wyeliminować wykryte przez społeczność i naprawione przez autorów programów błędy. Systemy z rodziny Linux oprócz tego, że mają silnie modularną budowę, charakteryzują się dużą dynamiką rozwoju. Dzięki ciągłej, głównie charytatywnej, pracy programistów często po aktualizacji okazuje się, że niezbyt atrakcyjne i pełne błędów programy zamieniają się w rozbudowane, atrakcyjne i stabilne aplikacje.
Pamiętaj, twierdzenie, że Linux jest jak forteca nie do zdobycia, może być prawdą wyłącznie jeśli twój system jest regularnie aktualizowany!
Aby można było przeprowadzić aktualizację systemu potrzebne jest połączenie z Internetem. Skonfigurujesz je wybierając kolejno z menu Administracja, System narzędzie Sieć.
W skonfigurowaniu połączenia z Internetem możesz skorzystać z pomocy twojego dostawcy Internetu. Więcej informacji nt. konfiguracji sieci pod Ubuntu znajdziesz tutaj.
Jeśli łączysz się z Internetem przez model ADSL (Neostrada, Netia, Dialog), to powinieneś zainteresować się aplikacją UbuDSL, który jest następcą nierozwijanego już UbuNeo. Na stronie domowej UbuDSL znajdziesz szczegółową instrukcję i fachową pomoc w uruchomieniu modemu ADSL.
Jeśli już skonfigurowałeś połączenie z Internetem, to czas przeprowadzić aktualizację systemu. Kliknij w menu System, dalej Administracja i wybierz narzędzie Menedżer Aktualizacji. Po jego uruchomieniu kliknij na przycisk Sprawdź, w następnym okienku podaj swoje hasło i czekaj aż aplikacja połączy się z serwerami Ubuntu i sprawdzi najnowsze aktualizacje.
Następnie kliknij na Instaluj aktualizacje i możesz wyjść do kuchni zaparzyć kawę, a osoby z wolniejszym łączem nawet dwie. Niekiedy podczas aktualizacji bardziej wrażliwych części systemu Menedżer Aktualizacji powiadomi cię o konieczności restartu komputera. Jeśli masz stałe połączenie z Internetem, to Ubuntu będzie sam sprawdzał dostępne aktualizacje i jeśli jakieś znajdzie, to wyświetli odpowiedni komunikat.
Podstawy pracy z ubuntu
Podstawową zasadą, którą powinieneś kierować się pracując z Linuksem jest Linux to nie Windows! Ogólnie rzecz biorąc, twoje przyzwyczajenia i nawyki z pracy pod Windows są szkodliwe i niepożądane w poznawaniu Linuksa. Upór w próbowaniu dostosowania Linuksa, aby zachowywał się tak, jak Windows, czyli tak, jak znasz i lubisz, może spowodować, że nie dostrzeżesz tego co jest siłą i zaletą Linuksa. Traktowanie Linuksa jako Windowsa dla biednych to całkowicie błędna droga, najczęściej prowadząca do klęski, zakończonej instalacją Windowsa.
Jedną z zalet Linuksa jest możliwość zarządzania nim z poziomu konsoli. Konsola, przez niektórych demonizowana, jest bardzo potężnym narzędziem, które po opanowaniu kilku poleceń pozwoli Ci zaoszczędzić wiele czasu. Gwarantuję ci, że zainstalowanie programu z konsoli będzie o wiele szybsze, niż wyklikanie instalacji przy użyciu nakładek graficznych.
Ubuntu jest jedną z dystrybucji, które pozwalają prawie całkowicie wyeliminować konieczność używania konsoli. Większość ustawień systemu jest dostępna poprzez nakładki graficzne na programy konfiguracyjne. Nakładki te, zwane apletami, znajdziesz w menu System. Jeśli jednak chciałbyś użyć konsoli, to jest ona dostępna przez aplikację Terminal z menu kolejno Aplikacje i Akcesoria. Podstawowe polecenia i podstawy pracy z konsolą znajdziesz tutaj.
Jedną z umiejętności jakie powinieneś teraz posiąść jest zarządzanie pakietami w Ubuntu. Na początek trochę teorii – programy w Ubuntu nazywamy pakietami, są to pliki z rozszerzeniem *.deb, znajdują się one w repozytoriach, skąd są najczęściej automatyczne pobierane przez program apt. Programem tym można zarządzać używając konsoli, jak również poprzez liczne nakładki graficzne takie jak Menedżer Aktualizacji, menedżer pakietów Synaptic i instalator plików *.deb – Gdebi.
Poznasz teraz podstawy zarządzania pakietami z poziomu konsoli. Aby zainstalować pakiet użyj komendy:
Kod: sudo apt-get install nazwaprogramu
Usuwanie pakietów odbywa się przez komendę:
Kod: sudo apt-get remove nazwaprogramu
Jeśli chcesz wyszukać jakiś pakiet, to wpisz:
Kod: sudo apt-get search nazwaprogramu
Jeśli chciałbyś wyświetlić informację o pakiecie, użyj komendy:
Kod: sudo apt-get show nazwaprogramu
Wyraz sudo w komendzie powoduje, że musisz podać swoje hasło. Użycie go sprawia, że komenda wykonywana jest z prawami administratora, co jest potencjalne niebezpieczne, ponieważ administrator, to taki użytkownik, który ma dostęp do wszystkich plików i ustawień systemu, a więc może go łatwo uszkodzić.
Powyższe komendy z użyciem programu apt to absolutne podstawy. Dzięki nim będziesz wiedział, że jeśli trzeba zainstalować np. pakiet mozilla-thunderbird to powinieneś wpisać do konsoli:
Kod: sudo apt-get install mozilla-thunderbird
Następnie podać swoje hasło, kliknąć Enter i stosować się do poleceń programu apt. Możesz również wykonywać operacje na wielu pakietach poprzez podanie ich nazw po sobie, np. chcąc usunąć pakiety lm-sensors i hddtemp, powinieneś użyć komendy:
Kod: sudo apt-get remove lm-sensors hddtemp
Przydatne programy
Naszym celem jest przystosowanie systemu do codziennej pracy. Na początek zajmijmy się kodekami, czyli tym co pozwoli nam oglądać filmy.
Za kodeki w systemie odpowiada meta-pakiet ubuntu-restricted-extras, który oprócz dostarczenia niezbędnych kodeków zainstaluje nam plugin Flash, plugin Javy, czcionki Microsoftu i obsługę plików *.rar. Zainstalujemy go używając menedżera Synaptic lub wpisując do konsoli komendę:
Kod: sudo apt-get install ubuntu-restricted-extras
Niestety nie wszystkie kodeki, które mogą być nam potrzebne zostaną zainstalowane przez powyższy pakiet. Jeśli chcemy mieć kompletny zestaw kodeków, to powinniśmy ściągnąć z Internetu pakiet w32codecs i zainstalować go klikając na niego dwa razy.
Jeśli podczas instalacji systemu nie miałeś połączenia z Internetem to twój Ubuntu nie jest w pełni spolszczony. Jeśli chciałbyś doinstalować kompletne spolszczenie to użyj komendy:
Kod: sudo apt-get install language-pack-gnome-pl language-pack-gnome-pl-base
Następnie wejdź do menu System -> Administracja -> Języki. W nowo otwartym oknie odznacz opcję Angielski (English) i zaznacz Polski (Polish) a następnie zrestartuj komputer.
Gratulacje! Twój system jest już kompletny. Wszystko co może być ci potrzebne na dobry początek w pracy z Ubuntu jest już zainstalowane – używając programu Rhythmbox możesz słuchać muzyki, dzięki pakietowi OpenOffice.org możesz edytować dokumenty i arkusze kalkulacyjne, przy pomocy programu Totem będziesz mógł oglądać filmy, a dzięki aplikacji Gimp możesz zająć się profesjonalną obróbką grafiki.
Dobrze znana z Windows przeglądarka Firefox pozwoli Ci surfować po Internecie, Evolution Mail umożliwi obsługę konta pocztowego, komunikator Pidgin zapewni kontakt z ze znajomymi przez protokół Gadu-Gadu, a aplikacja Brasero łatwe nagrywanie płyt CD/DVD.
Jednak na tym zestawie świat programów na Linuksa się nie kończy. Ze swojej strony polecam program Amarok do słuchania i zarządzania muzyką, program SMPlayer do oglądania filmów z napisami, aplikację Mozilla Thunderbird do obsługi poczty i grup dyskusyjnych i na koniec program Kadu do komunikacji przez protokół Gadu-Gadu.
Jeśli brakuje ci jakiegoś programu znanego z Windows to zajrzyj do tabeli zamienników i znajdź program, który zapewni podobną funkcjonalność podczas pracy z Linuksem.
Bądź ostrożny!
Jeśli zastosujesz się do wskazówek z tego tekstu i nie poddasz się przy pierwszych poważniejszych problemach to istnieje duża szansa, że Twój pierwszy dzień z Linuksem będzie jednocześnie ostatnim dniem z Windows.
